Misja Szalom - przyjaciele Izraela z Krakowa

Artykuły

Antysemityzm w Polsce okresu międzywojennego

Liczba ludności Żydowskiej w Polsce w okresie międzywojennym jest trudna do oszacowania. Powszechnie przyjmuje się jej liczbę od 3,2 do 3,5 miliona, a wraz z Żydami polskiego pochodzenia rozsianymi po całym świecie było ich razem ok. 5 milionów. Do roku 1880 na terenach dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów mieszkało 80% wszystkich wyznawców Judaizmu na świecie. Było to spowodowane tym, że Polska z powodu swojego położenia geograficznego miała o wiele większą politykę tolerancji do mniejszości niż inne państwa. Polska w okresie międzywojennym miała takie samo prawo do bycia państwem Polaków co Izrael do bycia państwem Żydów, pomimo bardzo licznej mniejszości Arabskiej w Izraelu. Żydzi, byli drugą po Ukraińcach mniejszością narodową w Polsce. Stanowili od 10,5 do 9,8% ludności Polski w zależności od roku ponieważ wielu z nich emigrowało. Przykładowo emigracja Żydów z Polski do Palestyny w latach 20tych i 30tych była najliczniejsza i stanowiła 40% ogółu. Trzeba też dodać, że marszałek Józef Piłsudski jesienią 1926 podjął decyzję nadania polskiego obywatelstwa dla 600.000 Żydów, którzy uciekli ze Związku Sowieckiego, co dla tak młodego, pełnego konfliktów wewnętrznych i ubogiego państwa jakim była wtedy Polska zasługuje na wspomnienie. Dla porównania Stany Zjednoczone, w latach 1933 – 1941 przyjęły 157.000 niemieckich Żydów, a w czasie wojny tylko 21.000. Natomist Zjednoczone Królestwo w latach 30tych przyjęło 90.000 uchodźców jednocześnie zmniejszając liczbę imigrantów do Palestyny od 1939 do 15.000 rocznie.
Polska po zakończeniu pierwszej wojny światowej była targana różnymi konfliktami, takimi jak: trzy Powstania Śląskie 1919-1921, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919, wWjna z Ukraińcami 1928-1919, Wojna z Bolszewikami 1920, zamordowanie prezydenta Gabriela Narutowicza 1922, Przewrót Majowy 1926, oraz inne mniejsze konflikty. Taka sytuacja spowodowała, że złe traktowanie mniejszości narodowych w Polsce nie było agresją Polaków, ale czymś co było nieuniknione. Przez to, antysemityzm w Polsce w okresie międzywojennym nie był czymś szczególnym, ani nie świadczy o nienawiści Polaków do Żydów, lecz był tylko częścią zastanej, trudnej rzeczywistości z jaką nowo odrodzone państwo Polskie musiało się zmagać, a od 1926 r. było państwem autorytarnym, ponieważ demokracja się nie sprawdzała.
Tak duży udział mniejszości Żydowskiej jak i innych, które łącznie stanowiły ponad 30% ogółu społeczeństwa powodował konflikty na tle etnicznym. Polscy Żydzi w porównaniu do wyemancypowanych Żydów w Europie Zachodniej i innych częściach świata byli znacznie mniej zasymilowani. W miasteczkach traktowano ich jak obcych, niejednokrotnie Żydzi sami się wyobcowali, w szczególności przedstawiciele konserwatywnego i ortodoksyjnego chasydyzmu. Jak pisała Irena Hurwic-Nowakowska: „Żyd od urodzenia do śmierci mieści się z zorganizowanym odrębnym życiu”. W Polsce według spisu powszechnego z 1931 r. zaledwie 12% ludności Żydowskiej zadeklarowało, że ich językiem rodzinnym jest Polski, pozostali zadeklarowali Jidisz i Hebrajski. Dało się to we skutki podczas holocaustu kiedy wielu Żydów, nawet ze sfer inteligenckich nie miało kontaktu ze sferami polskimi ani osobistych przyjaciół Polaków. Sfery niższe, często nie umiały nawet mówić po polsku. Do tego dochodziło ogromne przywiązanie do tradycji, odmienny ubiór np. kapoty, wygląd np. pejsy, zachowania całkowicie odmienne do społeczności Polskiej czy innych narodowości. Również religijność Żydów ze Wschodniej Europy była o wiele większa od religijności tych z Europy Zachodniej i Ameryki Północnej, gdzie ruch reformowany stał się dominującą gałęzią judaizmu. Już w 1819 r. Żydzi niemieccy byli na pół emancypowani a w 1880 r. około 90% synagog w USA było synagogami reformowanymi. Dodać należy, że różnica w asymilacji Żydów Zachodnioeuropejskich jak Francja, Włochy Anglia i Niemcy oraz tych z USA i Kanady w porównaniu do tych Żydów mieszkających w Europie Wschodniej i Azjatyckiej części Rosji była na tyle istotna, tak że wśród Żydów niemieckich panował antysemityzm wobec Żydów ze Wschodu nazywanych pogardliwie Ostjuden. Przykładowo w nazistowskich Niemczech w latach 30tych uważano, że antysemityzm jest skierowany tylko przeciwko wschodnioeuropejskim Żydom, a nie niemieckim. Jeden z Żydów został nawet skazany na 3 miesiące więzienia za to, że w 1933 r. powiedział w swoim biurze „To ja jestem Niemcem, a nie ten austriacki malarzyna”.
Większość Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej w odróżnieniu od bardziej postępowych państw jak Francja, Wielka Brytania czy USA, stała z dala od polityki. W przypadku komunizmu przed drugą wojną światową było jednak inaczej dlatego, że komunizm w swej ideologii był internacjonalistyczny w przeciwieństwie do partii nacjonalistycznych, gdzie nie było miejsca dla Żydów jako obcych. Z powodu największego odsetka liczby ludności Żydowskiej na ziemiach II Rzeczpospolitej, Żydzi przeważali w kierownictwie Komunistycznej Partii Polski. Do tego trzeba by dodać partie lewicowo-komunistyczne tylko dla Żydów jak np. Bund czy Lewica Poalej Syjon. Zainteresowanie Żydów komunizmem wpłynęło - nie tylko w Polsce - na stereotyp Żyda komunisty. W Związku Sowieckim sześciu z dwudziestu jeden członków Komitetu Centralnego Partii Lenina było Żydami. Jak pisze Mieczysław Pruszyński „Nawet wielki pisarz katolicki i szczery artysta – Karol Hubert Rostworowski – mógł w swej sztuce „Antychryst” dowodzić, że problem polsko-żydowski jest istotą naszego państwowego dramatu, że komunizm to narzędzie, ale ręka to Izrael, któremu trzeba naszej zagłady aby wypełniło się jego panowanie (!). Boy-Żeleński w recenzji tej sztuki zapytał: "Zatem pogrom? Oj, Karolu, Karolu, znam cię, muchy byś nie zabił, a takie rzeczy nam doradzasz".
Brak asymilacji tworzył nieuniknione konflikty. Trzeba jednak zaznaczyć, nie można porównywać polskiego antysemityzmu przed wojną z Niemieckim holocaustem, jak również sugerować, że holocaust był następstwem tylko i wyłącznie antysemityzmu, który miał swoją najostrzejszą formę w Polsce. Po wojnie, jak pisze profesor Marek Jan Chodakiewicz „Oficerowie UBP (Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego) żydowskiego pochodzenia brali odwet za przedwojenny antysemicki program endecji. Pułkownik UB Józef Światło powiedział do więźniów: „Teraz popamiętacie, co to jest antysemityzm”. Jeden z więźniów odpowiedział: „Antysemityzm nigdy u nas nie prowadził do tortur, tak jak wasz antypolonizm”. Profesor Chodakiewicz wspomina, że przemoc fizyczna była bliska także członkom Bundu.
Polski antysemityzm przejawiał się głównie w przymusowej emigracji Żydów z Polski, która w ciągu 20-30 lat miała oczyścić Polskę z Żydów oraz bojkocie sklepów Żydowskich. Były też mniejsze formy, takie jak zakazanie Żydom handlu domokrążnego na Górnym Śląsku, ale były skierowane głównie przeciw ortodoksyjnym imigrantom ze wschodu, a nie zasymilowanym Żydom (w Katowicach były ostre konflikty między zasymilowanymi Żydami Niemieckimi, którzy uważali siebie za Niemców wyznania Mojżeszowego, a ortodoksyjnymi Żydami z Galicji) .Trzeba dodać, że ten typ rozumowania nie był propagowany przez rząd (poza zakazem uboju rytualnego, który jednak nigdy nie wszedł w życie), ale przez skrajne grupy nacjonalistów. Nie można tego z żaden sposób porównywać z Niemieckim holocaustem, który zakładał wymordowanie "każdego Żyda, a nawet pół i ćwierć Żydów".

------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1. Sz. Weiss, Między Narodami, Poznań 2008, s. 10
2. Jerzy Tomaszewski, Dlaczego… [w] dlaczego należy uczyć o Holocauście, Kraków 2005, s. 15
3. Dzieje Żydów w Polsce 1918-1939, ŻIH Warszawa 1993, s. 7
4. M. Pruszyński, Mojżesz i Ksawery, Warszawa 1999, s. 13
5. tamże, s. 76
6. P. Johnson, Historia Żydów, Kraków 2004, s. 455
7. tamże, s. 499
8. tamzę, s. 560
9. M, Pruszyński, s. 91
10. P. Madajczyk, D. Berlińska, Polska Jako Państwo Narodowe, Warszawa – Opole, 2008, s. 43
11. Dzieje Żydów w Polsce, ŻIH 1918-1939, Warszawa 1993 s. 121
12. P. Madajczyk, s. 100
13. H. Nussbaum, Szkice Historyczne. Warszawa 1881, w ŻIH, Dzieje Żydów w Polsce XIX wiek, Warszawa 1993 s. 94
14. P. Johnson, s. 327
15. tamże, s. 372
16. W. Feldman, Asymilatorzy…, Kraków 1892, w ŻIH, Dzieje Żydów w Polsce XIX wiek, ŻIH Warszawa 1993 s. 47
17. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Żydzi i Chrześcijanie jedną mają przyszłość, Kraków 2001, s. 18
18. tamże, s. 14
19. J. T. Gross, Strach, Kraków 2008, s. 251
20. W. Roszkowski, Historia Polski 1914 – 1991, Warszawa 1992 s. 68
21. Y. M. Rabkin, W Imię Tory, Żydzi Przeciwko Syjonizmowi, Warszawa 2007, s. 129
22. M. Pruszyński, Mojżesz i Ksawery, Warszawa 1999, s. 77
23. M. J. Chodakiewicz, Po Zagładzie, Stosunki Polsko – Żydowskie 1944 – 1947, Warszawa 2008, s. 73
24. P. Madajczyk, s. 42
25. M. Wodziński, Walking in the steel boots of faith, , anti-semitic journalism in the voivodship of Silesia 1922-1939, [w] Jews, in Slilesia, Kraków 2001, s. 123
26. tamże, s. 119
27. A. Namysło, The Riligius Life of The Katowice Jews In Inter War Period, [w] Jews, in Slilesia, Kraków 2001, s. 127
28. Dzieje Żydów w Polsce, ŻIH 1918-1939, Warszawa 1993 s. 22
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Autor: Rafael Cogiel

Agenda Kościoła Zielonoświątkowego w Polsce

Mapa witryny / Zastrzeżenie prawne / Archiwum / © 2009 - 2011 by Misja Szalom. All rights reserved / Drukuj tą stronę / do góry